NUTE MAMAWH – RILRU HRISELNA
Thufingte 17:22; 15:30 Rom 12;9-21
Sawihawnna: Kumin 2014 Kohhran Hmeichhe ni a zir atan kohhran Hmeichhe hruaituten rilru lam hriselna an thlang hi a lawmawm hle a, amaherawhchu rilru hriselna tih hian a huam zau em avangin kan sawi kim thei dawn lo a ni. Taksa hriselna lam hi chu mi tin hian kan ngai pawimawhin kan ngaihven tawh hle a, rilru hriselna lam erawh hi chu a tam zawk chuan kan la ngaihven vak lo mai thei. ‘Rilru hrisel’ tih hi sawi fiah dan hrang hrang a awm a, World Health Organization, (hriselna kawnga khawvel pum huapa hma latu leh khaikhawmtu ber) in a sawifiah dan chuan, “Rilru hrisel chu nun nuam leh hahdam, mahni nihna leh theihna inhriatchianna, nuna harsatna lo thlengte dawnsawn leh hmachhawn thiamna, hlawhtling tak leh rah tha tak chhuah tura hnathawh theihna, midang tan leh khawtlang tana tangkai nih theihna nun hi a ni” a ti.
Rilru hrisel nun lanchhuah dan: Rilru hrisel tih hian rilru lam damlohna laka fihlim mai a kawk lova, rilru hahna leh harsatna kan nuna lo thleng thin te laka fihlim chauh pawh a kawk hek lo. Rilru hrisel neite chuan anmahniah rilru hrisel zia hrang hrang an nei thin a, chungte chu:
1. Lungawina nun an nei.
2. Dam nuam tihna leh dam chakna an nei a, an nun a hlim thin a ni.
3. An nuna harsatna lo thleng thin te an hmachhawn ngamin hlawhtling takin an sukiang thin a, harsatnain bawhbeh chang nei mah se, an tho chhuak leh a, nunphung pangngaiin an nung leh thei thin.
4. Thil thar zir chhuah zel an tum a, nun phung danglamna lian tak pawh lo thleng mah se mahni an
in siam rem thei zel thin.
5. An thil tih apiang hi mi tih avang emawa ti ve mai mai lovin, tih chhan tha tak an nei thin.
6. An thil tih an buk tawk thiam a, hnathawh hun leh hahchawlh hun te, thil tangkai tih hun leh intihhlim hun te, midang ngaihsak hun leh mahni inngaihsak hun te an hriain an buk tawk thiam thin.
7. Midangte nen inkungkaihna tha an nei thin.
8. Mahni inngaihhlutna leh inrintawkna an nei.
9. Mahni dik lohnaah mawhphurhna an la ngam.
10. An rilru put hmang leh chet dan an thunun thei.
Entirnan, an thinrimna an thunun thei a, tih chhuah
dan kawng tha ber an ngaihtuah thin.
Engvangin nge nu ten rilru hrisel kan mamawh? Rilru hrisel hi mi zawng zawngin kan mamawh a, amaherawhchu hmeichhiate hian kan mamawh bik nia hriain hmeichhiate leh rilru lam hriselna hi khawvel leh WHO pawhin a ngai pawimawh em em a ni. A chhan thenkhatte chu:
1. Rilru lam damlohna hrang hrang, a bik takin rilru nat (stress) avanga damlohna lo awm thei te, entirnan, depression (nun ngui leh beidawnna), anxiety disorder(hlauh nei natna), Post-traumatic stress disorder (chhiatrupna emaw nun thawng tu lian tak lo awm thut avang emawa rilru lam harsatna) leh eating disorder (cher duh luattuk avanga ei leh in lama harsatna) te hi mipa aiin hmeichhiaah a letin a tam zawk a ni.
2. Hmeichhiate hian thla tin thi kan neih theihna chhan hormone pahnih (estrogen leh progesterone) te hi thineih dawn te, nau pai tan te, nau neih zawhah te leh thi hul dawn te hian a insiam zat hi a danglam vak thin a. Heng hunah te hian rilru lam damlohna hrang hrang hmeichhiate hian kan nei thei a, heng hun lo hmachhawn tur hian rilru hrisel kan mamawh a ni.
3. Khawtlang nunah hmeichhiate dinhmun a hniam zawk avangin mipa aiin harsatna hrang hrang kan tawk nasa zawk a ni. Kut thlak, vau, nghaisak, rahbeh, pawngsual te kan tawk nasa bik a, hengte hian rilru lam harsatna a thlen nasa em em a ni. Tin, kan dinhmun hniam zawk avangin hmeichhe tam tak hian kan thiamna leh theihnain tlin reng mah se kan nih tur ang kan nih theih loh avangin rilru lam harsatna kan nei thei bawk.
4. Hmeichhiate mawhphurhna hi a sang hle thung a. Chhungkua enkawltu ber kan ni a, tam tak chu sum la luttu kan ni bawk a, kohhran leh khawtlanga mawhphurhna hlen tur a lo awm bawk a. Chhungkuaa buaipui bik ngai (vohbik, khum beta na) an awm phei chuan nu an hah hle thin a ni. Heng mawhphurhna hrang hrangte hi kan phurh thiam loh emaw, heng kara harsatna dangin min lo tlakbuak te hian rilru lam harsatna awlsam tein kan nei hma bik a ni.
Rilru hrisel neih hlawkna thenkhatte:
1. Nun a pawtsei – Rilru lam zir mite chuan rilru hrisel neih hian nun a pawt sei theiin an sawi a, zir chianna pakhatah phei chuan kum 7.5 velin nun a pawtsei angin an chhut a ni.
2. Taksa lam hriselna – Taksa lam hriselna a thlen a, stroke, lung lam natna leh natna benvawn hrang hrang lakah a veng thei a, heng natna benvawn neite zingah pawh rilru hrisel neite chu an dam reiin an natna pawhin a tibuai nasa lo zawk niin an sawi.
3. Hna an thawk hlawk zawk a, zir laiah pawh an ti tha a, sual kawng an zawh lo bik bawk. Rilru hriselna atana pawimawhte: Rilru hriselna hi amah hian a lo thleng tawp bik lova, taksa hrisel nei tur chuan tih tur leh tih loh tur a awm ang bawk hian rilru hrisel nei tur pawh hian tih ngai tam tak a awm ve a ni. Thil tul zawng zawng kan tarlang seng lo anga, a pawimawh thenkhat han tarlang ila.
1. Hlim taka zing thawh: Bul tan that chu a zatve zo an tih ang deuh khan zing kan harh phata kan rilru puthmang hian kan nileng nun a hril thui khawp mai. Zing kan han harh hian, tho peih lo leh sawisel tur zawng chungin kan tho nge hlim leh phur takin kan tho thin. Susan Miller-i chuan zing thawha tih tur panga, rilru hrisel nei tura pawimawhte a sawi a, chungte chu-
(i) Nui phawt mai rawh.
(ii) Lawmthu sawi rawh
(iii) Vawiin hian i nunah thil tha leh lawmawm thlen beisei rawh.
(iv) Ngaihtuahna thaloin a tih ngui hma chein paih bo rawh.
(v) I thil tih tur ngaihtuah rawh. A pawimawh dan a zirin tih tum la, thil tam tak ni khatah tih tum
suh. Tichuan tho la, hlim takin i hun hmang rawh, a ti a ni.
2. Taksa lam hriselna ngaih pawimawh: Rilru, thlarau leh taksa hi thawk ho an nih avangin pakhat a hrisel loh chuan a dang hian an tuar thin a ni. Rilru hrisel nei tur chuan taksa lam hriselna ngaih pawimawh a tul a ni. Ei leh in kan taksain a mamawh tur te lehkhabu, TV, radio, internet atangtea ngaihven emaw, mi thiamte rawn fo thin emaw a tha. Kan taksa tichhe thei ei leh in mai bakah zuk leh hmuam laka fihlim te, hreselna in check up zeuh zeuh te hi a pawimawh. Exercise leh taksa sawizawina lam hi hlamchhiah miah loh tur a ni bawk. Hei hi thinrimna te leh rilru hahna te tih chhuah nan a that mai bakah hlimna min siamtu ber pakhat (serotonin) tih hi kan thluakin a tichhuak tam a, nun a hlim phah thin a ni. Mut hun bi neih leh mut that hi a pawimawh bawk a, hna kan thawh pawhin thawh chin tawk hre lek lova thawh ai chuan hahchawlh hun insiam thiam a pawimawh. Mi thiamte chuan taksa leh thluak te hi chawl lova hman ai chuan chawlh zeuh zeuh hian kan thawk thain kan thawk hlawk zawk an ti.
3. Midangte tana tangkai nih duhna rilru put: Mahni tan chauha inngaihtuah mi chuan rilru hrisel a nei thei lo. He mi hi engtin nge ka tan a tangkai ang tih aichuan midang tan engtin nge ka tangkai ve theih ang tih rilru pu thinte hi an hlim zawk a ni. Hetiang rilru pu thinte chuan beisei let awm lovin midang tan an inpe thin a, a nuam an ti a, an nun a tihlim thin a ni.Thil beisei let neih vang emaw mi min fak duh vang emaw chauha mi tanpui hi chuan hlimna aiin thinrimnaleh beidawnna te a thlen duh zawk fo mai, a hriselhran lo. Mi tanpui kan tih hian sum leh paia tanpuiringawt hi rilruah dah lo ila. Kan thiamna leh talentneih hmang te, kan hun hmang te, kan tawngkam te, kan tawnhriat eng emaw hmang te, kantawngtaina hmang te pawhin midang tan tanpuitu kanni thei a ni. Rilru lam zir mi Abraham Maslow-achuan mitinin kan mamawh, a tel lova kan awm theih loh thil chi hrang hrang a sawi zinga pakhat chu fak leh ngaih pawimawh nih duhna hi a ni. He kan mamawh intihhlawhtlin sak hi tupawhin kan thei a ni. Mi ngaihdan zawh te, an thil sawi ngun taka ngaihthlak sak te, an hun ngaih pawimawh sak te (hun kan intiam a nih chuan hun taka thlen, sawmna ngaih pawimawh, phone/ e-mail chhan let) leh fakna tura fakte hi mi kan ngaih pawimawhna lantirna thenkhatte chu a ni. Tin, mi tanpuina dawn thiam hi midangte tana malsawmna kan nih theihna kawng pakhat a ni tih kan hriat tel a tha hle.
4. Mahni inrintawkna leh inngaihhlutna neih a pawimawh: Mahni inngaihhlutna leh inrintawkna tel
lo chuan rilru hrisel a neih theih loh. Mahni inngaihhlutna hi mahni kan inngaihdan emaw kan inhmuhdan emawah leh kan thil ngaihhlut zawng (value system)-ah a innghat a, kan nuna mi pawimawhte leh kan bul vela mite min ngaihdan nia kan hriatah thui tak a innghat bawk thin. Mahni inngaihhlut tih hian chapona lam a kawk lova, Pathian thu chuan, mahni inngaihhlut tawk a liama inngai hlu lova…(Rom 12:3) a tih ang khan, mahni inngai pawimawh tur chu kan ni a inngaihhlut erawh chu a tha lo a ni. Pathianin a duh ang takin min siam a, chan neiin khawvelah min dah a, a thisen hlu takin min tlan a, thiltihtheihna, finna, thiamna, talent hrang hrang min pe a, kan hlu a ni. Mahni inngaihlu tur chuan mahni kan inbihchian a, Pathian mitah leh kan vela mite tana kan hlutna te kan chhut chian fo a ngai a ni. Kan theihna leh kan thatna te, kan talent neih te hai chhuah tum te a tul a,
nunpui kan tum bawk tur a ni. nun pui tum bawk tur a ni. Kan tlin lohna te pawh hriatchian tur a ni a,
mahse mahni indem ringawt lovin insiamthat tum zawk tur a ni. ‘Engmah ka ni ve lo, thiam engmah ka nei ve lo, tangkaina ka nei ve lo’ tih ang tawngkam hi hman chin loh tur a ni.Mahni insitna hi inngaihtlawmna a ni hran lova, inngaihtlawmna dik tak chu mi mahni kan inhmangaih anga midang kan hmangaih theihna leh mahni aia midang tha zawka ngaih theihna hi a ni zawk .
Mahni kan inngaihhlut loh chuan, mahni inrintawkna a awm thei lova, rilru a hrisel thei lovin mi dangthuhnuaiah kan kun reng duh khawp mai. ‘Engtinnge miin min ngaih ang le?’ tih ngaihtuahna hi mahni inrintawkna min neih tir thei lo bertu niin rilru zir
mite chuan an sawi thin. Mi min ngaihdan tur thlir lo
chu kan awm mang lovang, a chhan chu Abraham
Maslow-a sawi ang khan mi fak leh miin tha min tih
pui duhna hi mihring mamawh pakhat a ni. A tulna
chin pawh a awm. Amaherawhchu, kan nun kaihruaitu
leh thununtu atana kan hman a, kan duh dan leh
ngaihdan aia mi min sawi dan tur kan dah san tlat
chuan kan nun a ti hreawm hle ang. Mahni
inngaihhlutna leh inrintawkna hi naupan tet atanga
intuh tan a ni a, kan thil tawn a zir leh kan rilru
puthmang a zirin a thang lian chho zel a ni. Mahni
inrintawkna neih tih hian Pathian rin loh lam ni lovin,
keimahnia thiltihtheihna Pathianin a dah sa hman
theihna hi a ni zawk. Kan tih tur chin kan tih ve a
ngai phawt a ni. Mahni inrintawkna nei tur chuan thil
engkimah mahni duh dan/ tha tih dan chiang tak kan
neih a pawimawh a, mi tih vanga thil ti ve mai lovin
chhan tha tak kan nei tur a ni. Kan theihtawp chhuaha,
a bak chu Pathian kuta dah mai tur a ni. Kan thil tihin
kan duh ang rah chhuah lo mahse theihtawp kan
chhuah avanga lawm chungin beidawng duh lova
kawng tha zawk ngaihtuah leh mai tur a ni.
5. Pen chhuah ngam a ngai: Nun phung thlak danglam
hi mi tam tak chuan kan huphurhin kan hlau thin.
Kan dinhmun (nupa inkar, kan hna etc) hreawmin
hlim lo em em mah ila, chu dinhmun chhuahsan a,
hriat ngai loh rama luh ai chuan hreawm tuar kan
thlang zawk fo thin. Hei hian nun beidawnnaah min
hruai lut duh khawp mai. Tin, mi thenkhat chuan kan
dinhmun nuam leh him tak nia kan hriat chhuahsan a,
dinhmun hreawm deuh zawk zawh kan ngam loh
avangin kan nih tur ang kan ni pha lovin, kan tangkai
tur angin kan tangkai loh phah bawk thin. Rilru hrisel
nei tur chuan kan dinhmun siam that nan hma la turin
kan pen chhuah a ngaih a tul hun a awm thin.
6. Mahni rilru thunun: Kan hlim leh hlim loh hi kan
kutah a innghat thui khawp mai.Susan Miller-i chuan
‘Tu emaw avanga i thinrim emaw, i hlim loh emaw,
inthiamlohna nasa tak emaw i nei a nih chuan, chu mi
chuan a thunun che tihna a ni’ a ti. Kan nunah hian
thunun theih loh thil kan ngah em em a. Entirnan,
kan hmel te, kan pian leh murna te, khua that leh that
loh te, midang awm dan te, mi min sawi dan te,harsatna
lo thleng thin te hi kan thunun thei lo. Amaherawhchu
thunun theih pakhat kan nei a, chu chu engtinnge kan
nuna thil lo thlengte hi kan lo dawnsawn tih hi a ni.
Kan lo dawnsawn dan a zirin kan nun a hlimin a hlim
lo thei a, beidawnnaah kan lut thei a, mi puitling zawkah
kan chhuak thei zawk bawk a ni. Rilru hrisel nei tur
chuan mahni rilru kan thunun theih a pawimawh.
Entirnan, Miin kan chanchin a chhe zawnga an sawi
lo hre ta ila, engtinnge ka lo dawnsawn ang? Mahni
rilru thunun thei lo chuan chawp leh chilhin thinurna
a lan chhuah tir nghal mai thin a.Rilru thunun thei mi
erawh chuan hreawm phah nan hmang lovin mahni
inen let nan a hmang zawk thin.
Mahni rilru thunun thei mi chuan an thil ngaihhlut
zawng a zirin duhthlanna an siam a, an chet hmain an
ngaihtuah hmasa thin. An nuna thil duhawm lo
lothleng thin te avangin an rilru an ti hnual duh lovin,
a inbawhbeh tir duh lova, thil tihdanglam theih tawh
lovah an buai lovin an pawm thiam a, thil siam that
theih siam tha tur erawh chuan theihtawp an chhuah
thin. A tuartu nih reng an tum lova, hnehtu nih an
tum zawk thin. An rilru put hmang an thunun thei a,
an thil tih dik loh atangin inzir thar zel an tum a,
harsatna pawh malsawmnaah chantir an tum thin. ‘Ka
ti thei ang’ tih rilru hi an put tlat thin.
Kan nuna thil lo thleng kan dawnsawn dan hi thil
hrang hrang- kan mizia, kan chhungte leh thian te,
kan boruak tawn mek etc a zir te a ni thei a, mahse
engmah hian min tih luih tir thei lo. Mihringte hian
ransa ten an neih ve loh hmanrua pali kan nei a,
chungte chu mahni inenlet theihna te, chhia leh tha
hriatna te, thil suangtuah/ngaihruat theihna te leh
tumruhna te hi an ni. Kan thil lo dawnsawn dan dik
loh chang pawh awm mahse kan inenlet a, kan tih dik
loh lai kan siam that a, kan thil tihin nghawng a neih
dan tur kan suangtuah hmasak thin a, kan chhia leh
tha hriatna kan hman a, tumruhna tak tak kan neih
chuan mahni rilru hi kan thunun thei a ni. Heng
hmanruate hi kan hman ngun chuan kan hmang thiam
tawlh tawlh mai dawn a ni.www.mizoramsynod.org
7. Harsatna hmachhawn thiam a pawimawh: Harsatna
tawk lo mihring kan awm awm lo ve. Kan harsatna
tawhte ai chuan, harsatna kan lo dawnsawn dan leh
hmachhawn dan hian thui tak kan nun a kaihruai zawk
a ni. Harsatna hmachhawn dan tha thenkhatte chu –
harsatna lai chauh rilrua dah lova, harsatna sutkian
theih dan kawng zawn te, midang kan rin zawngte
nena sawiho te, min tanpui theitu tur pan hreh loh te a
ni. Min tanpui theitu ber Pathian rawn chung leh kan
mi rin zawngte nena sawiho hnua harsatna sutkian
dan kawng hrang hrang kan ngaihtuah zinga a tha
ber tura ngaih chu tih a, a lo tha lo a nih pawhin
kawng dang zawh leh mai tur a ni. Rilru hrisel neite
hi harsatna karah an lungngai lo emaw, rilru na an
nei lo emaw an thinrim ngai lo emaw tihna a ni bik
lova, amaherawhchu heng karah hian tangkai takin
an nun an la hmang thei a ni. Tin harsatna hian
bawhbeh chang nei ve bawk mah se, an tho leh thuai
thin a ni. Hetianga ti thei tur chuan midangte nena
inkungkaihna tha neih te, kan thil tawn atanga thil tha
zir chhuah tur zawn thiam te, beiseina neih tlat te,
kan nitin thil tih te hi chhan leh awmze neia tih tum
tlat te, midangte tana inhman duh tlatna te kan neih a
ngai a, mahni inenkawl that a pawimawh bawk.
Harsatnate hi puitlinna kawnga min hruaitu a ni tih
hria a, chutiang atana hman tangkai kan tum tlat chuan
harsatna karah pawh kan hlim thei a ni.
8. Nun buk tawk thiam a pawimawh: Mawhphurhna
hrang hrang kan nunah hian kan nei teuh a, rilru
hrisel nei tur chuan hengte hi kan buk tawk thiam a
pawimawh hle. Nuten mawhphurhna hrang hrang kan
neih hlen chhuak turin tan lak kan ngai hle a.Tu leh
fate enkawlna thuah te ei zawnna kawngah te mi dang
te leh chhungkhat lainate nena kan inkar thuah
khawngaih rawngbawl hna thawk tura hma kan
laknaah te rual khai taka kalpui thiam a ngai awm e.
Hlawhtlinna kan tih hi enge ni tih hi kan ngaihtuah
chian erawh a ngai. Kan thlen chin china duh tawk
leh lawm zel chunga hma lam pan zel theih hi a
pawimawh. Duh tawk chin kan neih loh chuan
hlawhtling kan inti thei lova, thawk vak mah i la, kan
hlim thei chuang lova, kan duh belh zel zawk a ni.
Kan mawhphurhna hrang hrang kan tih dan te leh
kan tih hun te a pawimawh dan a zira kan siam rem
a, kan thawh theih loh khawp mawhphurhna kan insiam
loh a pawimawh. Tin, kan sawi tak ang khan,
hnathawh hun leh hahchawlh hun te, thil tangkai tih
hun te leh intihhlim hun te, midang ngaihsak hun leh
mahni inngaihsak hunte hriat a pawimawh khawp mai.
9. Pathiana rinna nghah tlat a pawimawh: A tawp nan
leh a pawimawh berah chuan Pathian rin tlatna leh
Pathian a innghah tlatna hi rilru hahdamna leh hriselna
min petu ber a ni. Pathian rinna leh sakhua nghet tak
neih hi rilru lam zir mite chuan an ngai pawimawh
em em a. Zir chianna an neiha an hmuh chhuah fo
thin chu, Pathiana rinna nei mite hian harsatna an
hmachhawn thiamin Pathian ringlo mite aiin an pal
tlang thei zawk a ni tih hi a ni. Mihring tih theih baka
thil titheitu a awm a ni tih rinna hian beidawnna karah
pawh beiseina min siam a, nun a hlim phah thin a ni.
Keini Pathian nung ringtute chuan kan rinna hi kan
hrisel pui ngei tur a ni. Tin, kan bible hian rilru hrisel
neihna kawng min khawhhmuh nasa hle a (Rom 12:
9-21 etc), Pathian thu zawm hi rilru hrisel neihna
kawng a ni tih kan hriat thar leh a pawimawh.
RILRU LAM NATNA (Mental illness/disorder)
Rilru lam hriselna tih sawia kan sawi tel loh theih loh chu
rilru lam natna hi a ni. Sawi vek hman lo mah ila a hnuaia
kan han tarlan engemaw berte hi kar hnih thum vel kan nei
tawh a, kan nun phung a tihbuai chuan, rilru lam doctor
(Psychiatrist) hnenah emaw in entir a tha ang.
· Kan nun a hlim lohva, thil hlimawm tak pawn min tih
hlim zawh tawh loh chuan.
· Chhan mumal awm lova hlauhthawnna leh
mangannain min tihbuai reng chuan.
· Mi hlauh ve vak loh eng emaw bik tak hlauh em em
kan neih chuan.
· Thih chakna emaw thih hlauh em emna emaw ka neih
chuan
· Chhan mumal awm lova kan hlim em em a, engkimah
kan phur thin aia kan phur luattuk thin chuan.
· Zirlaite tan kan zirlaia kan tlak hniam telh telh chuan
· Ngaihtuahna kan duh miah loh min tibuai tlattu kan
neih emaw thil tih tul lo ti lo thei lova kan awm emaw
chuan.
· Mi dang rinhlelh tlatna kan neih emaw, thil nia kan
hriat chian em em tumahin min pawmpui ve loh a
awm chuan.
· Mi hriat ve loh aw kan hriat emaw, hmuh ve loh thil
kan hmu emaw a nih chuan
· Kan chauh ngawih ngawih a, mut theih loh leh chaw
ei tui loh te kan neih deuh reng chuan
· Na neuh neuh, natna tak hmuh chhuah hleih theih si
loh kan neih chuanwww.mizoramsynod.org
· Khawng leh biak theih loha kan awm fo chuan
· Lungphu rang, thaw hah, kut ke mu emaw,
chawmawlh emaw, awm hle hle thei lova thi mai
dawna inhriatna kan neih leh thut thin chuan
· Rilru hahna leh manganna kan neih emaw harsatna
hmachhawn dan kan thiam tawk loh emaw thil sawi
chhuah duh midang hnena sawi ngam si loh kan neih
tlat chuan.
Tlangkawmna: Rilru hriselna hi mitin neih theih a ni
a, kan ta theuh a ni thei a ni. Rilru hriselna atana
pawimawh kan sawi tak te khi mi tam tak chuan rilru
hrisel nana a pawimawhna hre chuang lova kan lo tih
reng thin a nih a rinawm. Rilru hrisel nana a that zia
hre thar chungin phur takin i ti zel ang u. Rilru hrisel
neih hian rilru lam damlohna lakah min veng thei a,
amaherawhchu rilru lam damlohna hi chu natna a ni a,
kan inven theih loh chin thui tak a awm a ni. Chuvangin
ri lru lam damlohna nei te hi kan hmusit emaw kan
thinhrik mai tur a ni lo. Tu chungah pawh a thleng thei
a ni. Kan thu tarlan takte atang khian rilru hrisel neih
pawimawhna ngaihtuah zui zelin rilru hrisel nei tur
hian kan phak tawkah tan i la theuh ang u.